Elten staat bekend als een rustig en gemoedelijk Duits dorpje direct aan de grens gelegen.  Je kunt je dan ook bijna niet voorstellen dat uitgerekend dit dorpje in het verleden vaak onderwerp van onderhandeling is geweest. Na de Tweede Wereldoorlog wilde Nederland compensatie voor het ‘oorlogsleed’ dat de Duitsers hadden veroorzaakt. Vergoeding die kon worden uitgekeerd in goud, goederen, arbeid of land. Aangezien van een kale kip niet valt te plukken, lag vergoeding in de vorm van ‘land’ het meest voor de hand.

De voorstanders van annexatie waren verenigd in het Nederlandsch Comité voor Gebiedsuitbreiding en zij bedachten grootse plannen met eisen tot wel 10.000 km2 grond in omvang. We hadden immers te maken met overbevolking, en het argument van snelle bevolkingsgroei werd graag gebruikt om de behoefte aan meer grond te verantwoorden. De politiek was ten aanzien van de plannen verdeeld, maar mede onder druk van koningin Wilhelmina nam de regering de eerste stappen door bijna 5.000km2 Duits grondgebied te eisen. Dat was leuk bedacht, maar hoe dit vervolgens uit te voeren? Nederland was uiteindelijk maar een klein, noodlijdend landje zonder enig machtsmiddel en had dus niet echt veel te eisen. En Duitsland bestond feitelijk niet echt, er was geen regering, het land werd ‘bestuurd’ door de geallieerden en die hadden wel wat anders te doen! Het idee werd dus niet al te enthousiast ontvangen, het zou niet echt bijdragen aan een snelle en stabiele wederopbouw van het chaotische Duitsland en het was niet te overzien welk gevolg het zou hebben op enorme aantallen Duitse vluchtelingen uit de Nederlandse grensstreek. Naarmate de jaren verstreken werden de eisen minder zwart/wit en nam het oorspronkelijke Nederlandse enthousiasme voor annexatie af. Maar helemaal afzien van de plannen was ook geen optie, dat zou de reputatie te veel schaden.

In 1946 werd een plan gemaakt dat uiteindelijk pas in 1949 in een zeer afgeslankte vorm werd uitgevoerd. In de slotverklaring van de Londense Duitslandconferentie werd aangekondigd dat er slechts een aantal kleine grenswijzigingen zouden plaatsvinden. Met als gevolg dat Nederland 69 km2 groter en 10.000 Duitsers rijker werd en waaronder onder andere het dorpje Elten tot Nederlands grondgebied zou behoren. Op 23 april om 12.00u precies trok de Nederlandse marechaussee het grensplaatsje Elten (en Tudderen) binnen. De bevolking moest zich melden voor registratie en er heerste enige tijd veel onzekerheid. Het leverde echter ook een invasie aan Hollandse toeristen op, met vooral veel belangstelling voor de 80 meter hoge Elterberg. In het begin kwamen er wel zo’n 20 bussen per dag het dorpje binnen en dit zorgde voor een explosieve groei van de lokale Duitse middenstand. Een paar maanden na inname vond de eerste zitting plaats van het parlement, Duitsland had weer een democratische regering. En nu hadden we dus te maken met een buur, waar we politiek gezien goede verstandhoudingen mee hadden, maar we wel een paar stukjes land van bezaten. En dat begon tocht te knagen. Dit zette weer jarenlang onderhandelen in gang, met als resultaat dat er in 1960 een overeenkomst werd gesloten: de gebieden werden weer overgedragen aan Duitsland in ruil voor 125 miljoen Duitse Mark voor Nederlandse nazi-slachtoffers: de ‘Wiedergutmachung’. En zo geschiedde het dat het dorpje Elten op 1 augustus 1963 na 14 jaar weer bij Duitsland hoorde.

Butternacht (31 juli 1963).

"Nederlandse en Duitse handelaren kwamen op een idee. In de laatste week van juli parkeerden ze hun vrachtwagens in Elten, met lading. Op 31 juli stonden er honderden vrachtwagens in het kleine dorp, tekenden journalisten destijds op. De lading: vooral koffie en boter, producten die in Duitsland veel duurder waren dan in Nederland. Alle beschikbare ruimte in het dorp werd ingezet voor de smokkeloperatie. "Leegstaande huizen, bioscopen en danszalen zijn tot aan het plafond gevuld" citeert Tim Terhorst in zijn afstudeerscriptie over Elten de Frankfurter Allgemeine Zeitung van die week. Inwoners vertelden Terhorst dat menig schuurtje en woonkamer eveneens was volgestouwd. De douane greep niet in. De volgende ochtend, op 1 augustus stonden de trucks én de goederen plots op Duits grondgebied, zonder een grens te passeren. Er hoefden dus geen invoerrechten voor te worden betaald. De tijdelijke opslagruimtes in huizen en andere gebouwen werden diezelfde nacht nog leeggehaald en de producten in vrachtwagens geladen. Het was een nacht van ongekende bedrijvigheid in het kleine dorpje, die de geschiedenis inging als de Eltener Butternacht. Naar schatting verdienden de Duitse en Nederlandse im- en exportbedrijven 50 tot 60 miljoen gulden aan de smokkeloperatie. Het was zo'n stormrun op het dorp, dat de deelstaatregering van Noordrijn-Westfalen nog 250.000 mark overmaakte naar de gemeente om het asfalt te laten repareren dat door het konvooi kapotgereden was."(bron: www.duitslandweb.nl)